Общественно-политическая интернет-газета

Саха Республикатын Государственнай Мунньа5ын Председателэ Соломов Николай Ивановиһы буруйдааһын дьыалата суукка көрүллүүтүгэр Н.И.Соломов общественнай көмүскээччитэ, Саха Республикатын Ил Түмэнин народнай депутата Александр ЖИРКОВ этиитэ.

Ытыктабыллаах суут кыттааччылара!

Суобаһым этэринэн уонна Николай Иванович Соломовы балайда чугастык билэр киҺи быҺыытынан, мин Н.И.Соломов кинини суукка общественнай көмүскээччи быһыытынан кыттарбар көрдөһүүтүн ханнык да саараңнааһына уонна кимтэн да сүбэтэ суох ылыммытым. Бу дьыл тохсунньу 11 күнүттэн са5алаан күн бүгүнүгэр диэри биһиги бары бу суукка кыттан кэллибит.

Николай Иванович кэргэнэ Ирма Степановна суох буолбут күнүн сарсыныгар мин кинилэр дьиэлэригэр тиийбитим. Онно Соломовтар о5олорун кытта көрсүбүтүм. Николай Иванович кэргэнэ өлүүтүгэр бэйэтэ буруйдаах диэн сурах ол күн хайыы-үйэ тар5ана охсубут этэ. Бу ыар буруйдааһын. Быһылаан күнүгэр төрөппүттэрин аттыларыгар баалларын быһыытынан, мин аан бастакынан ол туһунан Соломовтар о5олоруттан, Майяттан уонна Ивантан: «Бу сурах кырдьык дуо?» – диэн ыйыппытым. Кинилэр миэхэ бу сурах сымыйа, балыыр буоларын туһунан көнөтүк эппиттэрэ. Мин о5олор тылларыгар итэ5эйбитим, кинилэр тылларыгар билигин да итэ5эйэбин. Николай Иванович буруйа суо5ар мин эрэнэбин уонна ол эрэлим хаһан да халбаңнаабата5а. Бу түөрт ый устата барбыт суут мунньа5ын устатыгар Н.И.Соломов буруйа суо5ар итэ5элим ордук күүһүрдэ.

Мин силиэдэбэтэл да5аны, борокуруор эбэтэр адбакаат да5аны буолбатахпын. Маннык дьыала көрүллүүтүгэр аан бастаан кыттабын. Ол гынан баран, суут мунньа5а барар күннэрин тухары үс сүрүн ыйытык эргийэр, онно эппиэт булуохпун ба5арабын:

1. Н.И.Соломов кэргэнин то5о, туохтан сылтаан өлөрөргө сорунна диэн силиэстийэ этэрий?

2. Буруйдуур өрүт ханнык чахчыларга оло5уран Н.И.Соломовы буруйдаа5ынан аа5арый?

3. Өскөтүн икки бастакы ыйытыыга олохтоох эппиэт суох буолла5ына, оччо5о то5о Н.И.Соломовы утары буруйдааһын үөдүйдэ?

Өр кэмңэ барбыт суут мунньа5а түмүктэнэн эрэр. Онон бу туруоруллубут ыйытыктарга хоруйдаан, бэйэм санаабын эһигини кыта үллэстиэхпин ба5арабын.

Прокуратура следователлэрэ этэллэринэн, быһылаан Соломовтар дьиэлэрин иһигэр тахсыбыт уонна ол төрүөтүнэн «хардарыта күнүүлэһии», онтон сылтаан бэйэ-бэйэни «абааһы көрсүү» буолбут. Дьыала суукка көрүллэр кэмигэр прокурордар үгүс туоһулартан кэргэннии Соломовтар икки ардыларыгар «күнүүлэһии» уонна «абааһы көрсуу» баар этэ диэн бигэргэтии була сатаатылар да5аны, оннук туоһуну кыайан булбатылар. Суукка 70-тан тахса туоһу ыйытылынна, кинилэр баһыйар үгүс өттүлэрин прокуратура буруйдааһын туоһуларын быһыытынан ыңырбыта. Бу - үгүстэрэ Н.И.Соломов туһатыгар туоһу буолар санаата суох дьон. Ол гынан баран, онноо5ор кинилэр, Н.И.Соломов дьиэ кэргэнин билэр өттүлэрэ, Соломовтар дьиэ кэргэннэрэ иллээх-эйэлээх этэ, бэйэ-бэйэлэрин хардарыта өйөнсөн олорбуттара диэн бигэргэттилэр.

Суут кыттааччылара, биһиги бары Саха сирин төрүт олохтоохторобут. Онон Соломовтар дьиэ кэргэн уустук дьыл5алаах оло5ун туһунан билбэт, истибэтэх буолуох туспут суох. Уонна ол түгэннэри барытын Соломовтар бииргэ туораабыттарын эмиэ билэбит. Кинилэргэ ордук ыарахан тыыннаммыт 70-с сылларга, баара-суо5а 34 эрэ саастаах Н.И.Соломов эмиэ ыар быһылаан түмүгэр Саха сириттэн барарга күһэллибит кэмигэр, дьиэ кэргэнэ, Ирма Степановна бары бииргэ барбыттара. Кинилэр 29 саастаах кыра уоллара Степа Соломов соһумардык суох буолбут аһыытын дьиэ-кэргэн эмиэ бииргэ тулуйбута. Онтон Ирма Степановна ыарахан операцияларын, онуоха Н.И.Соломов кыһамньытын чугас дьоно бары билэллэр. Соломовтар дьиэлэригэр мэлдьи хотуттан аймахтара, атын ыалдьыт да, хоноһо да толору буолара. Олор истэригэр ордук күүтүүлээх ыалдьыттарынан аймахтара уонна эдэр эрдэхтэн бииргэ алтыспыт эрэллээх до5отторо буолаллара. Бэйэ5ит санаан көрүң, ханнык илэ-эйэтэ суох, хардарыта «абааһы көрсүү», «күнүүлэһии» саба бүрүүкээбит ыала ыалдьыты-хоноһону үөрэ-көтө көрсүөй, өр сылларга до5отторун сүтэрбэккэ олоруой?

Соломовтар дьиэ кэргэн эйэлээхтик, иллээхтик 37 сыл олордулар, 4 о5ону төрөтөн улаатыннардылар. Иккиэн – 60 саастарын лаппа ааспыт, саастаах дьон. Онон, прокуратура үлэһитэ быһылаан төрүөтүн Соломовтар дьиэлэрин иһигэр көрдүү сатыыр да буолла5ына, ону бигэргэтэр чахчыларга оло5уруохтаах этэ. Көрбүккүт курдук – проуратура5а оннук чахчылара суохтар. Төттөрүтүн силиэстийэ буруйу оңоруута төрүөт быһыытынан ыйбыт этиилэрин суукка ыңырыллыбыт бэйэлэрин туоһулара утардылар. Оччотугар буруйу оңорорго төрүөт атын киһиэхэ, атын дьоңңо баар буолуон сөбүгэр тахсар. Ол гынан баран, хомойуох иһин, силиэстийэ атын ханнык да хайысханы үөрэтэ, ырыта барбата. Силиэстийэ атын буруйу оңорооччуну көрдүү соруммата да5аны.

Аны – Н.И.Соломов буруйун була сатааһын туһунан.

Суут са5аланыа5ыттан барыта 70-тан тахса киһи туоһу быһыытынан ыйытылынна. Бу – балайда элбэх киһи. Ол гынан баран, ыйытыллыбыт туоһулар этиилэригэр биир сүрүн, хайаларын да мөккүһүннэрбэт этии баар. Ол этии – бу дьонтон хайалара да5аны ким, ханна, хайдах, ким илиититтэн суорума суолламмытын көрбөтөхтөр, быһылаан буолар сиригэр кинилэртэн хайалара да5аны суох эбит. Онон – биир да5аны туоһу Н.И.Соломов буруйу оңорбута диэн эппэт, этэр кыа5а да суох, то5о диэтэргит, оңоһуллубатах буруйу кинилэр көрөр кыахтара суох.

Суут усталаах туоратыгар биһиги бары, ол иһигэр прокурордар, адвокаттар, үс сүрүр ыйытыкка сөптөөх хоруй көрдүү сатаатыбыт:

1. Буруй ханна оңоһуллубутуй?

2. Буруй хайдах оңоһуллубутуй?

3. Буруйу ким оңорбутуй?

Ол көрдөөһүн туох да түмүгэ суох буолла, ону эһиги, ытыктабыллаах прокурордар, бэйэ5ит да итэ5эйдигит дии саныыбын.

Бастатан туран, буруй ханна оңоһуллубута кыайан быһаарыллыбата.

Буруй оңоһуллубут сиригэр туох ханнык иннинэ «Быһылаан тахсыбыт сирин көрүү боротокуола» диэн оңоһуллар. Бу докумуон сиһилии, үчүгэйдик оңоһулунна5ына силиэстийэ ыытарга улахан көмөлөөх буоларын анал үөрэ5э да суох киһи билэр суола.

Онтон, бу буруй оңоһуллуутугар оңоһуллубут боротокуол туругун бэйэ5ит көрөн итэ5эйдигит. Улахан үөрэ5э суох киһи оңорбутугар маарынныыр сурук, эбиитин ханна илии баттаммыта, ким илии баттаабыта кытта мөккүөрэ турда уонна ол мөккүөр түмүктэммэтэ.

Боротокуол ис хоһоонун көрдөххө, силиэстийэ дьоно тута быһылаан ханна да атын сиргэ буолбакка, дьиэ иһигэр тахсыбыт диэн быһаарбыттар. Тоо иннэ диэбиттэрий?

1. Ирма Степановна ол күн дьиэтин иһиттэн телефонунан кэпсэппитин суруйан ылбыттар.

2. Соломовтар кыыстара ыңырыытынан, «Суһал көмө» кэлбитигэр, Ирма Степановна дьиэтигэр сытара үһү.

3. Эбиитин, тулатаа5ы ма5аһыын үлэһиттэриттэн ыйыппыттарыгар, ол дьон «ити түүн таһырдьа туох да айдааны истибэтэхпит», – диэбиттэр.

Мин саныахпар, бу – олус хобдох, быһалыы со5ус түмүктэр. Бастатан туран, Ирма Степановна дьиэтигэр баар буолан о5олоро «Суһал көмөнү» дьиэтигэр ыңырдахтара дии. Ону таайыы-силиэстийэ арыйыыта буолбатах. Иккиһинэн, суукка ыңырыллыбыт ма5аһыын үлэһиттэрэ бары ол алтынньы бүтүүтүгэр «ма5аһыыннарбытын кыһыңңа бэлэмнээн истэри-тастары хайбыппыт, бүөлээбиппит, онон таһыттан айдааны аан эрэ айа5ар кэлэн охсустахтарына истиэхпитин сөп этэ» диэн эттилэр. Силиэстийэ ону то5о аахайбата? Биирдэ баран эттэххэ, мааны таңастаах, саңа норка бэргэһэлээх, биллэ сааһырбыт дьахтар ыкса киэһээ ма5аһыынтан тахсан иһэрин көрөн саба түһэргэ санаммыт киһи дуу, дьон дуу, бэйэлэрэ соруйан хаһыытата сатаабатахтарына, улахан айдааны таһаарбакка да эрэ бу сүппүт бэргэһэни былдьаан барыахтарын сөп ээ.

Мантан сиэттэрэн, иккис боппуруоска тиийэн кэлэбит: буруй хайдах оңоһуллубутуй? Маныаха эмиэ чопчу быһаарыы кыайан оңоһуллубата.

- То5о алтынньы 26 күнүгэр түүн Соломовтар квартираларын аана аһа5ас турда?

- То5о ити түүн манна кэлэ сылдьыбыт милиция үлэһиттэрэ дьиэ аана аһа5ас турарын көhө-көрө кыһаллыбатылар, иһирдьэ киирэ сылдьыбатылар? Кинилэр түүн аһа5ас турар дьиэ иһигэр киирэ сылдьыбыттара буоллар, бүгүн атын быһыы буолуох этэ.

- Түүннэри аана аһыллан турбут дьиэтигэр ол кэмңэ Ирма Степановна баар этэ дуу, суох этэ дуу? Силиэстийэ саатар итини кыайан быһаарбата. Суох буолла5ына – кини ханна этэй? Ону эһиги – прокуратура, силиэстийэ дьоно быһаарыахтаах этигит. Кыайан быһаарбатыгыт?

- Буруй атын сиргэ оңоһуллубут диэн этиини силиэстийэ то5о аахайбата?

- Алдьархайга түбэспит дьахтар саңа норка бэргэһэтэ то5о көстүбэтэ?

- Ирма Степановна таһырдьа быстах кэтэр халтаң сонун капюшона то5о хааннанна?

Аны - өлөрүүгэ туттуллубут тэрил туһунан. Силиэстийэ этэринэн, Ирма Степановнаны «кытаанах, уһуга суох эттигинэн» төбө5ө охсубуттар. Бу туох эттигий уонна ханнаный? Кинини көрдөөтүлэр, буллулар дуо? Суох. Булбатылар, була, көрдүү да сорумматылар. Тоо диэтэргит, силиэстийэ этэринэн, бу «кытаанах, уһуга суох эттик» - Николай Иванович сутуруга үһү…

Ол эрээри, суукка кыттыбыт суут, экспертиза үлэһиттэрэ Ирма Степановнаны төбө5ө охсубут тэрил «сутурук буолбатах, кини «кырыылардаах уонна кытаанах кэрдиистэрдээх» этэ диэн быһаардылар дии? Оччотугар, ол туох тэрилий уонна кини ханнаный?

Мин силиэстийэ үлэһиттэриттэн өссө төгүл ыйытабын. Эһиги буруйу ким, ханна, то5о оңорбутун кыайан быһаардыгыт дуо? Уонна ити ыйытыыбар бэйэм эппиэттиирбэр тиийэбин: суох, эһиги ону кыайан быһаарбатыгыт.

- Этиң эрэ, дьиңнээх буруйу оңорооччуну көрдүү сатыыр силиэстийэ үлэһиттэрэ дьиэ таһын то5о икки хонон баран, түүннээх күн хаар түспүтүн кэннэ эрэ кэлэн чинчийдилэр? То5о дьиэ таһын чинчийбит боротокуолларыгар атын күнү туруордулар?

- То5о дьиэ таһыгар турбут бөх кутар баахтары күһүңңү ыкса киэһээ 22 чааска, массыына уотунан сырдатан кэлэн сүөкээтилэр, хастылар? Күнүс, сырдыкка оңорор сатаммат этэ дуо? То5о прокуратура үлэһитэ туоһу оңосто ыңырбыт дьонугар (понятойдарга) бөх баа5ыттан тугу хостуурун көрдөрбөтө?

- То5о понятой быһыытынан араас кэмңэ ыңырыллыбыт дьон бары юрист үөрэхтээх дьон түбэстилэр? Түбэспиччэ дуо?

- Хантан эмискэ силиэстийэ илиитин иһигэр уорбаланар бээтинэлэрдээх ырбаахы баар буолан хаалла? Этэллэрин курдук, бөх дьааһыгыттан булбут буоллахтарына, понятой ону то5о көрбөтө5үй?

- Эһиги хантан ылаңңыт бу өтөрүнэн сууллубатах, са5ата тырыттыбыт, эргэ, эбиитин кыра размердардаах ырбаахыны Николай Иванович киэнэ дии сатыыгыт? Э6иги илиигитигэр да ылыаххытын туттуннугут дии? Оннук кирдээх, алдьаммыт эргэ ырбаахыны Н.И.Соломов курдук чэнчис, сайыңңы куйааска таңаһын үстэ уларыттар чэбэр киһи кэтэ сылдьыбыта диигит дуо?

- То5о, салгыы эттэххэ, Ирма Степановна курдук ыраас туттуулаах, бэйэтин көрүнэр, дьон хара5а быра5ыллар гына ыраастык туттар, таңнар-симэнэр дьахтар хааннаах капюшону кэтэ сылдьыа5ай? Буруйу оңоруу буолбут түүнµгэр Ирма Степановна бу сонун кэтэн таһырдьа сылдьар кэмигэр бу хаан баар буолбута буолуо суо5а дуо?

- То5о телефонунан Ирма Степановна кэпсэппит саңатын билэргэ кинини ыкса билэр дьону ыңырбатылар? Киһи саңатын икки-үс хонуктаахха диэри билсэ, кэпсэтэ сылдьыбыт дьон ордук араараллара буолуо дуу, эбэтэр, силиэстийэ ыңырбыт дьоно – Ирма Степановнаны кытта 15 сыл анараа өттүгэр кылгас кэмңэ бииргэ үлэлээбит дьон билэллэрэ буолуо дуу? То5о чугас дьонун ыңырбатылар, то5о Ирма Степановна куолаһын экспертиза5а ыытары утардылар?

- То5о, өскөтүн телефон тула этэр буоллахха, силиэстийэ бу этиилэри барытын сиһилии ырыппата уонна онон бэйэтин-бэйэтэ муңурдаан кэбистэ?

Ыйытыы, өйдөммөт түгэн бииртэн биир үөдүйэн тахсан иһэр. Өскөтүн маннык халбаң төрүөттэргэ оло5уран Н.И.Соломов буруйданнаһына, өйдөммөт түгэн өссө элбиэ5э. Туох да диэбит иһин, Николай Соломов аата суут ханнык уураа5ы ылыммытыттан тутулуга суох биһиги республикабыт политическай историятыгар биир саамай бэлиэ суолу хаалларыа5а.

- Бэйэ5ит да сөбүлэһиэххит дии саныыбын: киһилии, саас-сааһынан буруйу арыйан, буруйдаа5ы булан дакаастабыл оңорор оннугар, прокуратура үлэһиттэрэ силиэстийэни са5алыы да иликтэриттэн ким буруйдааһын билэр, өссө аңара түһэн, кинини хайдах буруйдуулларын кытта билэн баран үлэлэрин са5алаабыт курдуктар.

Дьыл5а биир быстах түгэнтэн тутулуга үгүс, ол гынан баран, бу дьыала5а Н.И.Соломов эриллибитэ атын төрүөттээх буолуон эмиэ сөп.

Республика эдэр, кэскиллээх салайааччыларыттан биирдэстэрэ, Н.И.Соломов хайы-үйэ 60-с, 70-с сылларга күрэстэһэр, кинини эккирэтэр дьонноммута биллэр. Түгэн түбэспитигэр, ол дьон кинини Саха сиригэр аны төннүбэт гына дьаһайан утаарары ситиспиттэрэ. Аһары түһэн, Магадан уобалаһыгар кытта туох эмэ улахан үлэни итэ5эйээри гыннахтарына, мантан, Сахатын сириттэн үңсэн, саба охсо олорбуттара.

Ил Түмэңңэ кэлэн баран, республика сорох улахан тойотторо бюджет суотугар бэйэлэригэр дьиэ-уот тэринэн барбыттарын утары аһа5астык киирсибитигэр кинини эмиэ сээн диэбэтэхтэрэ биллэр.

Аһа5ас да, кистэнэ да сылдьар утарсааччылар Н.И.Соломов республика баайын-дуолун ыскайдааһыны, бас-баттах ыытыллыбыт приватизацияны утары киирсиини са5алаабытыгар эмиэ үөдүйбүттэрэ.

Н.И.Соломов «АЛРОСА» хампаанньаны арыйааһыыны, «Саха сирин интэриэһин кытта аахсыбат буолууну утаран, Саха сирэ сиртэн хостонор баайыгар быраабын туруорсан эмиэ буоларын курдук аһа5астык, туруорутук киирсибитигэр кинини сөбүлээбэт, мэһэйдэһэр күүстэр республика иһигэр эрэ буолбакка, тас өттүгэр эмиэ эбиллибиттэрэ мэлдьэх буолбатах.

Республика5а саңа прокурор, Н.В.Мельников ананарыгар буолбут сүбэлэһиигэ Н.И.Соломов Ис дьыала, Прокуратура, Куттал суох буолуутун эңин курдук федеральнай суолталаах тэрилтэлэргэ олохтоох кадрдары туруорсар наадалаа5ын туһунан аһа5астык туруорсубутун сөбүлээбэтэх дьон баар буолбуттарын эһиги эмиэ өйдүүгүт.

Федеральнай киин ыытар бу политикатын араастаан өйдүөххэ сөп гынан баран, ардыгар ордук харамнык, сирэйэ-хара±а суох таһыттан быһа анаммыт, олохтоох дьон-сэргэ оло5ун-дьаһа5ын билбэт уонна билэ да сатаабат, бэйэлэрин быстах кэмңэ кэлбит дьон куолутунан быстахтык сананар сорох федеральнай салайааччылар дьаһаналларын нэһилиэнньэ көрө, билэ, истэ сылдьар. Ханныгын да иһин, итинник быһыыны утары эппитэ – Соломов бэйэтин гражданскай позицията – ол туһугар кини күөмчүлэниэ, эккирэтиллиэ суохтаах.

Суут ытыктабыллаах кыттааччылара!

Биһиги республикабыт политическай историятыгар бэйэлэрин кэмнэригэр кэнтиккэ этиллибит, ол гынан баран дьон-сэргэ өйүгэр-санаатыгар бүөбэйдээн илдьэ сылдьан кэнэ5эс ыраастаан төнүннэрбит дьоно үгүстэр. Эмиэ ол курдук, кылгас санаалаах-дьаһаллаах, күннээ5инэн эрэ күөрэйэ сатаан баран умнуллуу далайыгар сүппүттэр а5ыйа5а суохтар.

Н.И.Соломовы сууттааһын – ол тэңэ. Ханнык да буруйу иңэрэ сатааһын Соломов аатын дьон-сэргэ өйүттэн кыайан тэйитиэ суо5а. Кини ылбычча киһиэхэ тиксибэт эндирдээх оло5ун уонна үлэтин, самныытын уонна ситиһиитин саха дьоно ордук чугастык өйдүөхтэрэ.

Бу суут бириигэбэрин дьон-сэргэ улаханнык аймана, долгуйа кэтэһэр. Бириигэбэр омсолоох буолла5ына республика политическай оло5ор, бүтүн норуоппут бэйэтин сананыытыгар өтөрүнэн сүппэт мэң олоруо5а.

Суут ытыктабыллаах кыттааччылара! Түөрт ыйы быһа барбыт суут мунньа5а түмүктэнэр кэмэ кэллэ. Соломовтар дьиэлэрин а5а баһылыга буруйа суо5ун туһугар кини о5олоро: Майя, Лена, Ваня Соломовтар туруорсаллар. Н.И.Соломов буруйа суо5ун суут хаамыыта көрдөрөр. Мин санаабын ылының: Соломовтар дьиэ кэргэттэрин тууйа туппут иэдээн халбарыйдын. Аһыы хара5ын уута, куттал, сүтүк аны бу элбэх эрэйи-муңу көрсүбүт дьиэ кэргэн уора5айыгар үйэ-саас тухары эргийбэтин. Мин сууттан Н.И.Соломовы буруйдааһынтан босхолууругар көрдөһөбүн.

2005 сыл, ыам ыйын 5 күнэ.

Дьокуускай к.

2005-05-31 12:19:16

Всего просмотров: 1944